παιχνίδια και φυλετικοί ρόλοι

Πρόσφατα επισκέφτηκα γνωστό πολυκατάστημα παιχνιδιών για να αγοράσω τα Χριστουγεννιάτικα δώρα των παιδιών της τάξης μου.
-Θα ήθελα ένα παιχνίδι για 3 ετών ,παρακαλώ
-Για αγόρι ή για κορίτσι; Με ρώτησε η πωλήτρια. Εδώ είναι ο διάδρομος για τα παιχνίδια των αγοριών κι εδώ για τα κορίτσια.
Ο διάδρομος για τα παιχνίδια των κοριτσιών ήταν ένα ατελείωτο ροζ, κούκλες και χνουδωτά ζωάκια που με έπιασε ναυτία και με μια γρήγορη ματιά στον διάδρομο των αγοριών αυτοκινητάκια, φορτηγά, μπαλες,αεροπλάνα, να φωνάζουν  είναι για “αγόρια».

Τα παιχνίδια λοιπόν καθορίζουν το φύλο όσο και τα χρώματα και τα ρούχα στην εποχή μας. Οι γονείς αισθάνονται εξαιρετικά άβολα όταν ο γιός τους διαλέξει  να παίξει με μια κούκλα αντί για ένα αυτοκίνητο ή όταν η κόρη τους προτιμήσει να παίξει με τους ιππότες αντί με τις πριγκίπισσες.
-Θέλω να παίξω με το τηλέφωνο και ο Άρης δεν μου το δίνει!
-Μα έχουμε άλλα δύο τηλέφωνα στην τάξη που δεν τα παίζει κανείς αυτή την στιγμή, γιατί δεν διαλέγεις κάποιο άλλο;
-Αυτά είναι για κορίτσια! Είναι Ροζ!
Από την στιγμή που το παιχνίδι βάφεται ροζ ή μπλε αποκτά φύλο! Από ένα απλό  τηλέφωνο  γίνεται αρσενικό ή θηλυκό, εγκρίνεται ή απορρίπτεται ανάλογα με το φύλο του- κριτήριο επιλογής. Το ίδιο συμβαίνει και για την μπάλα, το ποδήλατο ή ακόμα κι ένα αυτοκινητάκι. Ροζ ή μπλε, κορίτσια ή αγόρια, θηλυκά ή αρσενικά.

Τι είναι πια πιο σημαντικό το φύλο μας ή η χαρά του παιχνιδιού;
Η αλήθεια είναι πως το φύλο δεν έχει καμία σημασία για ένα παιδί 1-2 ετών , άλλα μάλλον μεγαλύτερη σημασία του δίνουν οι γονείς. Αυτό που έχει σημασία για το παιδί είναι το παιχνίδι και η δράση μέσα από το παιχνίδι -κατασκευές, παιχνίδι ρόλων, συμβολικό παιχνίδι- με όλα παίζει και ευχαριστιέται ανεξάρτητα από το χρώμα του παιχνιδιού.

Κι όμως τα παιχνίδια, τα ρούχα, οι ταινίες ,χωρίζονται σε δύο κύριες κατηγορίες : αγορίστικα και κοριτσίστικα. Τα παιχνίδια που παίζουν τα παιδιά συχνά τους πέρανε τα στερεότυπα του διαρκούς διαχωρισμού των δύο φύλων. Μέσα από τα παιχνίδια τα αγόρια μαθαίνουν τις “πολεμοχαρείς” συμπεριφορές ενώ τα κορίτσια μαθαίνουν την “φύση “τους. Η φυσική ομορφιά, η εξωτερική εμφάνιση για τα κορίτσια , η σωματική ικανότητα για τα αγόρια.

Τα μωρά δεν γεννιούνται  με κάποια προηγούμενη εμπειρία για τον κόσμο γύρω τους. Όλα όσα μαθαίνουν για τον κόσμο μας , την ζωή και τον εαυτό τους τα μαθαίνουν μέσα   από τον ίδιο τον κοινωνικό μηχανισμό έτσι μαθαίνουν και για το φύλο τους και τα χαρακτηριστικά του. Από τα δωμάτια των μαιευτηρίων ακόμα ξεκινάει η κατεύθυνση του φύλου “μπλε” ή “ροζ” βραχιόλι και κουβερτούλα ανάλογα.

Οι ψυχολόγοι μας λένε ότι μέχρι την ηλικία 3-4 ετών τα παιδιά έχουν διαμορφώσει την εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους σαν αγόρι ή κορίτσι. μέσα από το παιχνίδι τα παιδιά μαθαίνουν τον κόσμο και σχηματίζουν την εικόνα για τους ενήλικες άρα και την δική του εικόνα ως ενήλικας.
Το 95% των παιχνιδιών για κορίτσια είναι ροζ, κίτρινα άσπρα μωβ και παστέλ . Τα πιο δημοφιλή χρώματα για αγόρια είναι το μπλε, το κόκκινο το μαύρο, το γκρι και το καφέ. Ο θηλυκός διάδρομος παιχνιδιών είναι γεμάτος κούκλες, κουζινικά , οικιακές συσκευές που μας μαθαίνουν πως ο ρόλος της γυναίκας περιορίζεται μέσα στο σπίτι ,στο νοικοκυριό και στην φροντίδα των παιδιών, ενισχύοντας λοιπόν  το στερεότυπο ότι η εύθηνη των γυναικών είναι το σπίτι και τα παιδιά.

Πολλά παιχνίδια επίσης, διδάσκουν την σημασία της ομορφιάς και της εξωτερικής εμφάνισης για την κοινωνία. Ιδανικές σιλουέτες, εξιδανικευμένες ομορφιές η περίφημη Barbie , το σύμβολο της ομορφιάς  με αναλογίες αδύνατες στην πραγματικότητα. Η Barbie είναι η «τέλεια γυναίκα», ελκυστική, κοινωνικά αποδεκτή, αδύνατη, φαντασμαγορική, χαμογελαστή και φυσικά σιωπηλή.

Η βασική διαφορά ανάμεσα στα παιχνίδια των αγοριών και των κοριτσιών είναι ότι αυτά των δεύτερων δεν βοηθάνε στην σκέψη και στην λύση προβλημάτων, διαδίδοντας το στερεότυπο ότι τα κορίτσι πρέπει να κάθονται και να παίζουν ήσυχα με ένα απλό , βαρετό και επαναλαμβανόμενο ρυθμό.
Η κοινωνικοποίηση είναι πιο σημαντική από την εκπαίδευση και τα κορίτσια ενθαρρύνονται  στον ρόλο τους μέσα στο σπίτι, να μαγειρεύουν , να καθαρίζουν και να προσέχουν τα μώρα να δείχνουν υπεροχές και όμορφες στον έξω κόσμο.Ενώ για τα αγόρια έχουμε διαδρόμους γεμάτους σουπερ ήρωες, όπλα και οχήματα. Τα περισσότερα παιχνίδια για αγόρια αυξάνουν την επιθετικότατα. Τα αρσενικά παιχνίδια είναι παιχνίδια δράσης, κυριαρχίας, συναγωνισμού, δίνοντας το μήνυμα ότι με την βία μπορούμε να λύνουμε προβλήματα μας. Τα αγόρια μαθαίνουν ότι οι άνδρες είναι δυνατοί και πολεμιστές. Η περιπέτεια και η φυσική δραστηριότητα εκτός των ορίων του σπιτιού, προετοιμάζουν τα αγόρια για τον έξω κόσμο και τα διδάσκουν τις ανδρικές δουλειές: γιατροί, δικηγόροι, αστυνομικοί, πυροσβέστες. Τα αγορίστικα παιχνίδια απατούν συντονισμούς  δεξιοτήτων και λύσης προβλημάτων, τεχνικές γνώσεις, ανώτερη εκπαίδευση, μέσα από τις επιστήμες και την τεχνολογία, τα αγόρια εξερευνούν, και πειραματίζονται στον έξω κόσμο αντίθετα με τα ήσυχα παιχνίδια μέσα στο σπίτι.

Τελικά μήπως εγκλωβίζουμε τα παιδιά μας μέσα στο ίδιο τους το φύλο που η κοινωνία οριοθέτησε και δεν τους επιτρέπουμε να εξερευνούν ρόλους διαφορετικούς; Σαν  παιδιά αρσενικά ή θυλικά, έχουν τις ίδιες ικανότητες και δυνατότητες και την ίδια ανάγκη να παίξουν και να εξερευνήσουν και να μάθουν τον κόσμο γύρο τους. Γιατί τα κορίτσια πρέπει να χάνουν την αυτοεκτίμηση τους  και να μην ενθαρρύνονται στην επιτυχία  έξω από το σπίτι; Για τι τα αγόρια να μην εχουν αυτοπεποίθηση όταν δεν αισθάνονται σούπερ δυνατά και «επαρκή»;

Τα παιχνίδια που διαλέγουμε μπορεί να  ενισχύουν τα στερεότυπα των φύλων, να  διδάσκουν διαφορετικούς φυλετικούς ρόλους και να ευνουχίζουν τους μελλοντικούς ενήλικες.
Αγόρια γιατροί, κορίτσια νοσοκόμες. Τα αγόρια ποδοσφαιριστές και τα κορίτσια μαζάρωτες, Τα αγόρια να φτιάχνουν πράγματα και τα κορίτσια τα χρησιμοποιούν, Τα αγόρια να μαστορεύουν , τα κορίτσια να χρειάζονται κάποιον για να μαστορεύει. Τα αγόρια οι αυριανοί πρόεδροι και τα κορίτσια οι πρώτες κυρίες.

Εμείς παιδαγωγοί και γονείς λοιπόν ας μην αφήσουμε αυτά τα στερεότυπα να συνεχιστούν, ας ενθαρρύνουμε το παιχνίδι έξω από το στερεότυπο του κάθε φύλου, και ας ενθαρρύνουμε τα παιδιά μας να περάσουν τα στενά όρια των ροζ και μπλε παιχνιδιών τότε ίσως να γίνει μια αρχή για την κοινωνία μας. Τελικά η Σιμόν ντε Μποβουαρ είχε απόλυτο δίκιο.  «Γυναίκα δεν γεννιέσαι,  γίνεσαι» , και θα πρόσθετα σήμερα... μέσα από τα πρώτα σου παιχνίδια.

Σας αφιερώνω και το υπέροχο τραγούδι του πατέρα και αδερφικού φίλου Βασίλη Νανούρη... δώρο στην κόρη του και στις κόρες μας!